1921
Índice
Cultura galega
Nacementos/Pasamentos
 Nacementos
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Literatura | ||||||
| Abelardo Santorum Alonso (Buenos Aires; 1975 Ourense). | ||||||
| ||||||
| Outros | ||||||
| ||||||
 | ||
|---|---|---|
| Literatura | ||
| ||
| Outros | ||
O pintor Manuel Ángel Álvarez (1855 A Guarda). | ||
| ||
Publicacións
Galegas
Alfredo Pedro Guisado: Xente d´a aldea (Dedicado a Castelao, quen fai un debuxo na portada). Antón Villar Ponte: “Lembranza d’amore” poema en “A Nosa Terra” nº 135. No nº 143 “Discurso do irmán Villar Ponte. Da velada homenaxe a Francisco Tettmáncy”.
Blanco Amor: en “Acción Gallega”: “Castelao y su obra”.
Eugenio Charlón Arias e Manuel Sánchez Hermida: Trato a cegas (obra estreada en 1916).
Evaristo Correa Calderón: colabora en “A Nosa Terra”. No nº 136 “Cántiga nova”.
Gonzalo López Abente: o poema “No mar” en “A Nosa Terra” nº 152.
Leandro Carré Alvarellos: O corazón dun pedáneo.
Manuel Antonio: “Eu agardo”, poema en “A Nosa Terra” nº 134 do 15 de febreiro. No nº 138 ¡Hosanna! No 140 “Unha d’as liridades d’o serán”. No 150 “Ista tarde”. No nº 153 “Si eu quixera saber…”.
Rafael Dieste colabora na revista “Charamuscas”. Rafael Dieste comeza o servizo militar en Santiago. É enviado a Marrocos nos dous anos seguintes ao desastre de Annual.Ramón Cabanillas: A man de santiña. Farsada en dous pasos (Mondariz). Na Editorial Galatea de Madrid publícase a segunda edición ampliada de Vento mareiro. No nº 133 de “A Nosa Terra” publica o poema “Irlanda”. No nº 140 de “A Nosa Terra” co título de “Ramón Cabanillas” en Cataluña coméntase: “Na Asociación Catalana d’Estudantes” de Barcelona organizouse un ciclo de catro lecturas comentadas. A primeira a base dos poemas de Josep Pijoan; a segunda, a base dos de Ferran Soldevila; a terceira, a base dos poemas de Ventura Gassol e a derradeira, anunciada para a data do 19 a base dos poemas de Ramón Cabanillas, que comentará o ilustre escritor Tomás Garcés”. No nº 144 de “A Nosa Terra” publica o poema “A campaiña” dedicado a Victoriano Taibo. No nº 145 “O cabaleiro do Sant Grial”. No 149 o poema “Semblanza”. No 152 “O Parlamento” e “A España de oxe”. No 153 “Un enterro de primeira”. No 154 “Orxía cortesán”.Ramón Villar Ponte: Doctrina nazonalista (Con prólogo de Puig y Cadafalch. Ferrol).
Roberto Blanco Torres colabora en “A Nosa Terra”. No nº 137 “¡Que tristura!...”.
Urbano Rodríguez Moledo: O orfo do mar (monólogo dramático).
Uxío Carré Alvarellos: Macías, o Namorado (monólogo en verso) e Tentación.
Valentín Paz-Andrade: Soldado da morte.“Nazonalización da cultura. Galizia e-a Universidade de Compostela” (“A Nosa Terra” núm. 133): “[…] Mais a Universidade de Santiago deixa incumpridas, senón todas, cando menos a derradeira das finalidás asiñaladas. Lonxe de se manter encorporada a vida do pobo, o úneco froito reial do seu traballo docente fica reducido a eisportaceón de médicos a Castela i-a tallare abogados trapaceiros en carne de cacique. Da friaxe das aulas universitareas fai tempo que emigróu a y-alma de Galizia e qué voaron, c-o ela, as aveslus do pensamento”.
Vicente Risco: O rei avarento (Primeira obra de autor da historia da literatura infantil galega). Tamén escribe aínda que non se publican O labrego e máis o rei e A dona encantada (Galaxia 2004). No núm. 6 e 7 de “Nós” publica o artigo “Seición pedagóxica”: “NÖS proponse d’hoxe adiante conceder unha atención sostida e constante ó probrema pedagóxico na nosa Terra. Conforme ós propósetos que fixeron nacer ista pubricación, faremos unha costante propaganda pr’á meirande eficacia educativa e galeguizante das nosas escolas, e procuraremos informar ós nosos leutores das mais saintes novedades pedagóxicas do mundo. Pra elo agardamos a colaboración y-axuda de todol-os escolantes e profesores de todas clases que verdadeiramente amen e comprendan a Galiza. […] Eis un programa mínemo d’enseño primario galeguista, qu’a iniciativa filantrópica de cantos bós galegos sosteñen escolas na nosa Terra, pode moi ben acoller e levar á práuteca, faguendo co’elo un inmenso ben á nosa Santa Galiza”.
Relativas a Galicia
| O 27 de xullo aparece en Ourense, fundado por Basilio Álvarez, o diario “La Zarpa”, co subtítulo de “Órgano oficial de la Federación Provincial Agraria”. O primeiro director foi Antonio Buján. A lingua maioritaria é o castelán. O diario saíu aínda un día despois do golpe de Estado, pero co xugo con frechas na súa cabeceira (1936).
En Negreira sae o 6 de setembro “El Agrario Barcalés” subtitulado “Órgano de la Federación de las Asociaciones Agrarias del Partido de Negreira”. Aparece na Coruña a publicación mensual “América-Galicia” que levaba o subtítulo de “Revista Comercial Ilustrada Hispanoamericana”. En Mondoñedo aparece a revista satírica “Don Fino”, fundada por Ramón Lorenzo de San Lázaro. Tamén de Mondoñedo é o semanario “Justicia”, dirixido por José R. Villamarín Pallín (25 de xullo). No nº 12 do 8 de outubro publícase o poema “Os milagros” de Noriega Varela e no nº 15 (29 de outubro), Eduardo Lence-Santar Guitián publica a primeira biobibliografía de Manuel Leiras Pulpeiro. En Ponteareas xorde “Don Quijote”, revista subtitulada “Quincenario de la guasa. No pertenece al trust”. O 3 de febreiro aparece en Santiago “La renovación” co subtítulo de “Semanario católico”. Ve a luz “Terra Gallega” co subtítulo de “Órgao da Xuntanza Nazonalista Galega d’Habana”.
|
Acontecementos
Rafael Dieste comeza o servizo militar en Santiago. É enviado a Marrocos nos dous anos seguintes ao desastre de Annual.
As Irmandades da Fala crean na Coruña un “Conservatorio Nazonal de Arte Galego”.
Otero Pedrayo toma posesión da súa cátedra en Ourense.
Castelao visita Francia, Bélxica e Alemaña; froito desta viaxe son os seus artigos “Do meu diario”, na revista “Nós” (nº 10,13,16 e 18) e o seu Diario (1977, Museo de Pontevedra e Galaxia):O día 29 de xaneiro escribe: “As cousas de París góstanme, a vida de París non”. O 5 de febreiro: “Notre Dame tira por min dunha maneira irresistible”. O día 6 de febreiro: “Vin a Tour Eiffel que me pareceu unha grúa moi grande, moi grande, feita por un inxeniero nemigo do Arte”. O día 8/02: “Istas chimères de Notre Dame vólvenme tolo. Cada día que vou alá veño con novas impresións”. O día 13/02: “O que me importa é que somente me gostaron os impresionistas e que somente iles poderán enseñarme algo do que eu vin deprender a París”. 22 de maio: “E falo así referíndome ós artistas de París que como non teñen unha terra todo teñen de deprendelo … nos libros. Eu coido que todo artista pra faguer algo bó ten de sere fillo de algunha terra”.13 de xuño: “Xa sei o que é o dadaismo. O dadaismo non é nada; o dadaismo é faguer nada con nada i é peor que nada porque é parvo e nun pobo onde haxa un pouco de hixiene espiritual os dadaistas serían mallados a paus. O dadaismo é decir ¡merda! nunha comida de persoas decentes”. 25 de xuño en Bruselas: “Istes artistas de Bélxica teñen a enfermedade de París e non se atopa antre tantos como son un soio home de talento capaz de seguir os mandados da sua terra… E iso de non quereren falar na língoa da sua terra convírteos en franceses de terceiro orden…” 10 de outubro: “Eu quixera chegar á miña Terra empapado dun esprito novo e dun xeito de pintar: dun esprito novo no senso do tempo e dun xeito novo no senso da téinica. Mais eu teño que confesar que sairéi deiquí tal como vin e sen deprender nada. O que olléi de xeito novo xa o presentía, e ainda un pouco mellorado: falo do novo que me gusta, pois vin moito que non presentía, porque eu son un home cordo, gracias a Deus”.Amado Carballo regresa a Pontevedra, onde acode ás tertulias poéticas do poeta Juan Bautista Andrade. (Faustino Rey Romero situa as tertulias nun pinar que Bautista Andrade tiña na beira do Lérez e á que acudían ademais Xan Vidal Martínez, Casal del Rey e o pintor Lois Pintos Fonseca).
III Asemblea Nacionalista en Vigo. Os asistentes propoñen que o Axuntamento aprobe que a bandeira galega e a española ondeasen xuntas nos actos oficiais, ao que se opón o organismo vigués, facendo constar así mesmo que o idioma castelán debera ser o único dos galegos. Asinada por Xavier Soto e Manoel-Antonio publícase unha folla solta titulada “Terra Ceibe! Os bós galegos”:“...Nós, galegos verdadeiros, os bós e xenerosos, lembrándonos ben de que a nosa Bandeira é azul e branca, fagamos que denantes de ondear nos Pazos de noxentos concellos, tremole nos nosos peitos, e dispois de que eisí sexa xa ondeiará nos concellos, pese a quen pese, doándolle o prestixio da súa pureza”.
Ramón Villar Ponte dirixe o xornal ferrolano “El Correo Gallego”.
Blanco Torres trasládase a Pontevedra e traballa no diario “Progreso”.
Homenaxe en Mondoñedo a Leiras Pulpeiro (30 de outubro) co gallo da inauguración dun mausoleo costeado polos galegos de Buenos Aires: “Prá eterna lembranza do gran poeta e cibdadán Manuel Leiras Pulpeiro... Os fillos de Mondoñedo en Buenos Aires lle consagran este homenaxe... Amou a verdade e praiticou o ben”.Entre outros falaron Vicente Risco, Antón Villar Ponte, Eladio Rodríguez, Carré Aldao, Peña Novo…Segundo recolle “A Nosa Terra” no nº 151 “Das moitas representacións invitadas somentes faltaron as que non teñen xeito d’enxebrismo”.
Constitución en Buenos Aires da “Federación de Sociedades Gallegas, Agrarias y Culturales” denominada posteriormente FAGA, Federación de Sociedades Gallegas de la República Argentina.
En Madrid nace a “Mocedade céltiga”.
Nace en Santiago, no mes de abril, a “Misión Biológica de Galicia”, dirixida por Cruz Gallástegui. No 1927 trasládase a Pontevedra, por iniciativa de Daniel de la Sota.
Fúndase en Santiago a Agrupación Folclórica “Cantigas e Agarimos”.
Créase a Sociedad Filarmónica de Pontevedra grazas ao tesón de Javier Pintos Fonseca, primeiro secretario da sociedade.
Laxeiro, reclamado polo seu pai, emigra a Cuba.
Sinesio Fraga dirixe a revista en galego “Nós”, subtitulada “Órgao da Xuntanza Nazonalista Galega d’Habana”, da que saíron 8 números.
Créase en Ferrol a Editorial Céltiga, a primeira editorial nacionalista.Dedicada á publicación de obras na lingua galega, o seu fundador foi Xaime Quintanilla. Entre os anos 1921 e 1923 publicou un total de 16 títulos. A editorial comezou a súa andaina publicando tres obras de teatro: Alén de Xaime Quintanilla, Mal de moitos e Trato a cegas, obras conxuntas de Eugenio Charlón Arias e Manuel Sánchez Hermida. Logo a partir de marzo de 1922, co subtítulo de “Novela mensual ilustrada”, editouse unha serie de 13 libriños.'
Fuco Gómez funda en La Habana o “Comité Revolucionario Arredista Galego”.
O 2 de xaneiro encalla na ría de Arousa o buque Santa Isabel, falecendo no accidente 200 persoas.
Valle-Inclán viaxa a México invitado polo presidente Obregón.
Chega ao Porto de Vigo Ernest Hemingway: “Vigo é unha cidade que parece de cartón, con rúas de lastro, enlucida en branco e laranxa, erguida á beira dun porto grande e case pechado de todo, que practicamente podería ter amarrada a toda a flota británica. Os montes queimados polo sol métense no mar como vellos dinosauros fatigados e a color da auga é tan azul como unha litografía da baía de Nápoles” (Artigo para o “Toronto Star Weekly).
Premios
Epistolario
Polémica epistolar con Manuel Antonio sobre o nacionalismo. Con data de 30 de abril, Rafael Dieste escribe a Manuel Antonio: “Xa sabes que moitas cousas me emparentan á vosa loita: o federalismo, o galeguismo, o anticaciquismo. Quizaves as nosas diferencias non sexan máis que a menor importancia que eu concedo en Galicia ó nazonalismo lingüista, e a miña maneira de ver o virtualidade galega: non aislada, senón como cooperadora da gran aventura española”. O 18 de outubro escríbelle dende Drius: “¿Qué queres que che diga de África? Sol, moito sol, barracas derrengadas, trompetas, camións, fantásticas polveiradas e alá lonxe unha grotesca perspectiva de guiñol: ministos que caen, ministros que suben, discursos...”.
Hai constancia de que Cabanillas malviviu un tempo en Madrid e tivo que ser «rescatado» por Enrique Peinador Lines, cara a finais de 1921 ou principios de 1922. Da súa estadía daba conta Antonio Villar Ponte nunha carta dirixida a Enrique nunha nota final (P. S.) na que apuntaba as malas condicións do poeta na capital (carta desde Viveiro do 20 de setembro de 1921): P. S. Tiven carta do probe Ramón Cabanillas. Boas danzas e contradanzas ll’obrigaron a beilar ós politiquiños galegos en Madrid... O caso Cabanillas é un caso que sangra. Qué tristeza a d’unha Terra que abandona ao seu poeta cume, ao seu vate representativo! De certo é unha (?) door.
Mais tamén atopamos outra carta denuncia da «situación madrileña» de Cabanillas, neste caso de Vicente Risco a Enrique Peinador Lines (do 25 de outono de 1921, desde Ourense; encabezada cun «Galiza Ceibe!»), onde o ourensán trata de espallar á elevación de extremo vergoñento o caso de Ramón Cabanillas, entre os amigos da causa. Dadas as condicións que apunta Risco, non nos estraña que Enrique tratase de solucionar este «desastre nacional» traendo de Madrid para o Balneario o poeta da raza:Tocantes ô de Cabanillas, conforme con que o que se faga non parta solo dos nazonalistas senon de todol-os galegos pro, os galegos nada máis. A miña ideia non é, nin moito menos que a consagración veña de fora, e moito menos de Madrid. O Ateneo de Madrid pra min non representa nin é nada. Se il quer faguer algo ali, sexa pola súa conta e risco, pro nós, calados. A cousa ha de ser feita polos galegos d’aquí e nada mais. Esta era a miña ideia. En todo caso, comigo, e cos que comigo pensan, non contedes endexamais, e d’unha vez pra sempre, pra nada que se faga en Madrid, que d’elí veña, ou que co aquilo se relacione. Sería ademais un ausurdo vergoñento que daría noxo, que quen lle chamou a Madrid “vila podre coveira da canalla”, e “esterqueira, goio de cobras e niñal de sapos”, fora pedirlle logo a consagración ou que pra il se pedira d’aquelas xentes. Por Deus, non obrigar ô Ramón a unha claudicación tan terribel. Terrible declaración de Risco contra a capital, as súas institucións e os madrileños. De certo que Enrique, logo de ler estes ácidos parágrafos, tomou a decisión de «evacuar» a Cabanillas, nunca mellor dito, para o Balneario, dándolle un cometido retribuído. (Ricardo Gurriarán: “Enrique Peinador Lines e Mondariz”).Vicente Risco escribe a Teixeira de Pascoaes: “Vine en La Región d’Ourense unha carta qu’escribiu ó Noriega Varela. N-ela, coma n-outros sitios nótase certa autitude de desespranza frente ô Pobo Portugués, do qu’eu non negarei a decadencia nen, si se quer, o desleigamento, mais non creio que haxa n-il o istinto suicida que hai no Pobo Galego. É o nemigo que nós estamos a combater, y-eu qu’estou coas maus na masa, sei ben onde chega... O Pobo Galego é un pobo que quere a sua desaparición coma tal Pobo... Y-él com’imos calificar isto? Ai, se coñecera, anque non fora mais qu ôs nosos americanos! Ando en tratos c’un d’iles da Casa de Galicia de Buenos Ayres, pra ver d’imprimirmos um caraute mais galego âs escolas qu’eiquí sosteñen as colonias galegas d’América... Non dou dous cartos nin tan xiquera por que m’haxa comprendido o que lle queria decir.E nós ollamos a Portugal com’a verdadeira Galiza ceibe, onde triunfou o noso xenio y-a nosa fala...”. (Grial nº 86).
Sumarios
| Nós (nº 4. 31 de xaneiro)
Xavier Prado: ¡…..!
|
Outras culturas
| PREMIO NOBEL DE LITERATURA ANATOLE FRANCE
Nacen:Amândio César (Arcos de Valdevez; 1987 Lisboa).Antunes da Silva (Évora; íbidem 1997).Carlos de Oliveira (Belém do Pará, Brasil; 1981 Lisboa).Francisco José Tenreiro (São Tomé; 1963).Jorge Borges de Macedo (Lisboa; 1996).José Ferreira Marques “Sum Marky” (Cabo Verde; 2005 Lisboa).María Judite de Carvalho (Lisboa; 1998).Mário Braga (Coimbra; 2016 Lisboa).Natália Nunes (Lisboa; 2018 Ericeira).Víctor de Sá (Cambeses, Barcelos; 2004).
Joan Triadú (Ribes de Freser; 2010 Barcelona)Miquel Tarradell i Mateu (Barcelona; ibídem 1996). Arqueólogo.
Carmen Laforet (Barcelona; 2004 Madrid).Elena Quiroga de Abarca (Santander; 1995 A Coruña).Fernando Fernán Gómez (Lima, Perú; 2007 Madrid).José María Millares Sall (Las Palmas de Gran Canaria; ibídem 2009).Miguel Labordeta (Zaragoza; 1964).
Amanda Berenguer (Montevideo; ibídem 2010).Augusto Monterroso (Guatemala; 2003).Cintio Vitier (Cayo Hueso, Florida; 2009 La Habana).
Edmun Crispin (Robert Bruce Montgomery); (Chesham Bois; 1978).Friedrich Dürrenmatt (Cantón de Berna; 1990).Leonardo Sciascia (Agrigento; 1989 Palermo).Patrick Dennis (Edward Everett Tanner) (Illinois; 1976 New York).Stanislaw Lem (Leópolis, Polonia, actual Ucraína; 2006).
|
